|
|
Edward W. Said - Ο Φρόυντ και οι μη Ευρωπαίοι
Παρουσίαση
Στο παρόν βιβλίο παρουσιάζεται το κείμενο που ο Έντουαρντ Σαίντ επρόκειτο να παρουσιάσει στο Ινστιτούτο Φρόυντ της Βιέννης, το 2001, στη Μνήμη του Φρόυντ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την πρώτη έκδοση της Ερμηνείας των ονείρων . Η διάλεξη ματαιώθηκε με πρόσχημα « την πολιτική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή » και την παλαιστινιακή ταυτότητα του Σαίντ. Η ομιλία αυτή εκφωνήθηκε τελικά τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου στο Μουσείο Φρόυντ του Λονδίνου.
Η έκδοση περιλαμβάνει επίσης το κείμενο με το οποίο, εκ μέρους του Μουσείου, ο Christopher Bollas παρουσίασε τον Έντουαρντ Σαίντ στο κοινό, καθώς και την απάντηση που απηύθυνε στον Έντουαρντ Σαίντ η εβραικής καταγωγής καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Jacqueline Rose.
Χρησιμοποιώντας ένα ευρύτερο φάσμα υλικού από τη λογοτεχνία, την αρχαιολογία και την κοινωνική θεωρία, το βαθυστόχαστο και πυκνό αυτό δοκίμιο του Έντουαρντ Σαίντ είναι μια εξερεύνηση στις βαθύτατες συνέπειες που έχει σήμερα για την πολιτική στη Μέση Ανατολή το βιβλίο του Φρόυντ Ο Μωυσής και ο μονοθεισμός, που εκδόθηκε το 1939 στο Άμστερνταμ (ελληνική μετάφραση, 1997).
|
| Αποδεικνύοντας το σταθερό του ενδιαφέρον για το έργο του Φρόυντ και την επιρροή που ασκεί στο δικό του, ο Έντουαρντ Σαίντ προτείνει ότι η υπόθεση του Φρόυντ πως ο Μωυσής ήταν Αιγύπτιος υπονομεύει κάθε απλοική αποδοχή μιας « καθαρής » ταυτότητας και ακόμα παραπέρα ότι δεν μπορούμε να σκεφτούμε την ίδια την ταυτότητα και να την επεξεργαστούμε χωρίς την αναγνώριση των εγγενών της ορίων. Ο Σαίντ υπονοεί ότι ένα τέτοιο αξεδιάλυτο, με αποχρώσεις, νόημα της ταυτότητας θα μπορούσε να ενσωματωθεί στην πολιτική πραγματικότητα, να αποτελέσει τη βάση μιας νέας αλληλοκατανόησης μεταξύ Εβραίων και Παλαιστινίων. Αντιθέτως, η αδιάκοπη πορεία του Ισραήλ προς ένα κράτος αποκλειστικά εβραικό αρνείται κάθε έννοια ενός πιο πολύπλοκου και περιεκτικού παρελθόντος.
Κρίσεις
«Άκουσα τον Έντουαρντ Σαιντ να δίνει τη διάλεξη Ο Φρόυντ και οι μη Ευρωπαίοι στο Μουσείο Φρόυντ στο Λονδίνο… Τώρα, με θλίψη και εις μνήμην αυτού του αγαπητού, καλού και μεγάλου ανθρώπου, τη θεωρώ σαν το σημαντικότερο κατ' εμέ βιβλίο του έτους.»
Tom Paulin , Guardian , Τα Βιβλία του Έτους 2003
«Η ανάγνωση που κάνει — με το δικό του ιδιόρρυθμο τρόπο — της ανάγνωσης από τον Φρόυντ της ιστορίας του εβραικού λαού είναι αναντίρρητα λαμπρή και πείθει ακόμα περισσότερο τον αναγνώστη ότι η προσπάθεια των δεξιών σιωνιστών του Λικούντ και των φονταμενταλιστών σιωνιστών να απολιθώσουν τον ιουδαισμό σε κάποιο ιδιαίτερο πρότυπο σιωνισμού δεμένου με ένα κομμάτι γης είναι εσφαλμένη θεωρητικά και συνάμα αποτελεί προδοσία της πλουραλιστικής ιστορίας του ιουδαισμού.»
Times Literary Supplement
«Αυτό το είδος της ηθικής και πνευματικής λεπτότητας που ζητά ο Σαίντ καταπατιέται συνεχώς καθώς φτιάχνονται και ξαναφτιάχνονται έθνη. Ακόμα, όμως, κι αν δεν διαμορφώνει τα μεγάλα γεγονότα, βοηθάει να τα καταγράψουμε πιο διεισδυτικά. Η επίδραση του Σαίντ αυξάνεται (αν και αργά) και γίνεται πιο καρποφόρα σε συναδέλφους του λόγιους και συγγραφείς που δεν ελπίζουν πια ότι θα μπορούσαν να εξηγήσουν τον σύγχρονο κόσμο βάζοντας απλώς το επίθετο “αρχαία” πειν από το ουσιαστικό “μίση”. Οφείλουν να εργαστούν για μια καλύτερη κατανόηση των διαρκώς μεταβαλλόμενων ιστορικών συνθηκών κάτω από τις οποίες οι ταυτότητες φαίνονται τόσο αιώνιες.»
Guardian
«Η αντιμετώπιση του θέματος από τον Σαίντ προκαλεί το στοχασμό και διεξέρχεται τα πολύπλοκα ζητήματα γύρω από ένα έργο που ο Φρόυντ το συνέθεσε προς το τέλος της ζωής του. Ο Σαίντ μάς δίνει μια ενδιαφέρουσα κριτική του έργου του Φρόυντ που συμπληρώνεται από το σχόλιο της Rose.»
Multicultural Review
«Η φωνή του νεκρού πια Έντουαρντ Σαίντ μπορεί ακόμα να ακούγεται, με όλη της την αιχμηρή ζωντάνια.»
Marina Warner, Irish Times, Βιβλία του Έτους 2003
Απόσπασμα
[ … ] Σε πλήρη αντίθεση με το πνεύμα των σκόπιμα προκλητικών υπενθυμίσεων του Φρόυντ ότι ο ιδρυτής του ιουδαισμού δεν ήταν Εβραίος, και ότι ο ιουδαισμός αρχίζει στο έδαφος του αιγυπτιακού, μη εβραικού μονοθεισμού, η ισραηλινή νομοθεσία αντιτίθεται, απωθεί, ακόμα και ακυρώνει το άνοιγμα της εβραικής ταυτότητας προς το μη εβρα ? κό υπόβαθρό της που προσεκτικά διατηρούσε ο Φρόυντ. Το επίσημο Ισραήλ έχει εξαφανίσει, τρόπον τινά, τα πολύπλοκα στρώματα του παρελθόντος. Σε αντίθεση, ο Φρόυντ — όπως εγώ τον διαβάζω μέσα στο πλαίσιο της ιδεολογικά συνειδητής πολιτικής του Ισραήλ — έχει αφήσει σημαντικό χώρο στους μη Εβραίους προγόνους και συγχρόνους του ιουδαισμού. Με άλλα λόγια : ανασκάπτοντας την εβραική ταυτότητα, ο Φρόυντ επέμενε ότι αυτή δεν ξεκινάει από τον εαυτό της αλλά, αντιθέτως, από άλλες ταυτότητες (την αιγυπτιακή και την αραβική ταυτότητα) και σαν απόδειξη πηγαίνει πολύ μακριά στο Ο Μωυσής και ο μονοθεισμός για να την ανακαλύψει και να τη θέσει υπό εξονυχιστικό έλεγχο. Αυτή η άλλη μη εβραική, μη ευρωπαική Ιστορία έχει τώρα σβηστεί, και δεν μπορεί πια να βρεθεί πουθενά έτσι όπως παρουσιάζεται η επίσημη εβραική ταυτότητα.
[ … ] Σύμβολο αυτών των ορίων ήταν για τον Φρόυντ ο ιδρυτής της εβραικής ταυτότητας, που ο ίδιος ήταν ένας μη Ευρωπαίος Αιγύπτιος. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να στοχαστεί κανείς ή να επεξεργαστεί την ταυτότητα μένοντας σ' αυτήν και μόνο. Δεν μπορεί η ταυτότητα να συγκροτηθεί ή και να φανταστεί τον εαυτό της χωρίς αυτό το ριζικό ρήγμα ή ελάττωμα που θα απωθηθεί, μια και ο Μωυσής ήταν Αιγύπτιος και άρα πάντοτε εκτός της ταυτότητας, εντός της οποίας τόσοι πολλοί θα σταθούν και θα υποφέρουν — και αργότερα, ίσως, θριαμβεύσουν. Η δύναμη αυτής της σκέψης έγκειται, νομίζω, στο ότι μπορεί να αρθρωθεί και να μιλήσει και σε άλλες πολιορκημένες ταυτότητες επίσης — όχι παρέχοντας καταπραυντικά όπως είναι η ανοχή και η συμπάθεια, αλλά, αντιθέτως, μένοντας πλάι τους όπως σε μια πληγή ανησυχητική, αποσταθεροποιητική, αιτία αναπηρίας — , να μιλήσει για την ουσία του κοσμοπολιτικού, από το οποίο δεν υπάρχει θεραπεία ούτε κατάσταση αποδοχής ή στωικής γαλήνης ούτε καν ουτοπικής συμφιλίωσης με τον ίδιο τον εαυτό του.
|
|
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Edward W. Said, παλαιστινιακής καταγωγής, γεννήθηκε στη Δυτική Ιερουσαλήμ το 1935 και πέρασε μεγάλο μέρος των παιδικών του χρόνων στο Κάιρο και το Λίβανο. Το 1948, μαζί με την οικογένειά του διώχτηκε από την Παλαιστίνη, όπου δεν γύρισε παρά μόνο σαραπέντε χρόνια αργότερα. Τις σπουδές του τις έκανε στην Αμερική, όπου και έζησε. Καθηγητής της Αγγλικής και Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Columbia , έγραψε το πρώτο του βιβλίο το 1966 με θέμα τον Joseph Conrad. Το 1977 εξελέγη στο Παλαιστινιακό Εθνικό Συμβούλιο, από το οποίο παραιτήθηκε το 1991. Υπήρξε μέλος, ανάμεσα σε άλλα, της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και επιστημών, της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας, της Αμερικανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας και της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Γραμμάτων. Δεκαπέξι πανεπιστήμια τον ανεκήρυξαν επίτιμο διδάκτορα. Πέθανε τον Σεπτέμβριο του 2003.
Ο Έντουαρντ Σαίντ έγραψε τουλάχιστον είκοσι βιβλία που έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 36 γλώσσες. Στα πιο διάσημα συγκαταλέγονται ο Οριενταλισμός, Το τέλος της ειρηνευτικής διαδικασίας: Το Όσλο και η συνέχεια, Εξουσία, πολιτική και εξουσία και τα απομνημονεύματά του Χωρίς πατρίδα που κέρδισαν το 1999 το βραβείο του New Yorker για το καλύτερο μη μυθοπλαστικό βιβλίο.
Μερικά από τα βιβλία του που μεταφράστηκαν στα ελληνικά:
Ο κόσμος, το κείμενο και ο κριτικός (μτφ. Λίλυ Εξαρχοπούλου, Scripta, 2004)
Χωρίς πατρίδα (μτφ. Ειρήνη Ψωμιάδου, Παρατηρητής, 2003)
Καλύπτοντας το Ισλάμ (μτφ. Έλλη Έμκε, Νεφέλη, 2002)
Διανοούμενοι και εξουσία : Διαλέξεις Reith 1993 (μτφ. Γιάννης Παπαδημητρίου, Scripta, 1997)
Κουλτούρα και ιμπεριαλισμός (μτφ. Βανέσσα Λάππα, Νεφέλη, 1996 )
Οριενταλισμός (μτφ. Φώτης Τερζάκης, Νεφέλη, 1996)
Στις εκδόσεις Άγρα, εκτός από το Ο Φρόυντ και οι μη Ευρωπαίοι, ετοιμάζεται το βιβλίο του Κουλτούρα και αντίσταση. |
|
