|
|
ΣΤΕΦΑΝ ΤΣΒΑΪΧ
ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΗ ΝΟΥΒΕΛΑ
Παρουσίαση
Η Σκακιστική Νουβέλα, το τελευταίο αριστούργημα του Στέφαν Τσβάιχ, δημοσιεύτηκε το 1943 στη Στοκχόλμη. Μεταθανάτια έκδοση, αφού ο συγγραφέας αυτοκτόνησε τον προηγούμενο χρόνο μαζί με τη δεύτερη γυναίκα του στη Βραζιλία, τον τόπο όπου πήγε το 1940 αυτοεξόριστος. Θεωρούσε την καταστροφή της Ευρώπης στη δεκαετία του ’40 ως την καταβαράθρωση όλου του του έργου. Η Σκακιστική νουβέλα αποτελεί μια μόλις καλυμμένη εξομολόγηση.
Στο πλοίο, με δρομολόγιο από τη Νέα Υόρκη στο Ρίο και το Μπουένος Άιρες, όπου αρκετοί Ευρωπαίοι επιβάτες, φεύγοντας μακριά από τη βία και τη σύγχυση του ναζισμού, αναζητούν καταφύγιο στην Αργεντινή και τη Βραζιλία ως τόπο εξορίας και ελπίδας, ο δρ. Μπ. αντιμετωπίζει σε μια παρτίδα σκακιού τον Μίρκο Τσέντοβιτς, τον σκοτεινό παγκόσμιο πρωταθλητή.
Ο συγγραφέας αναπτύσσει με μεγαλειώδη τρόπο το θέμα του πνευματικού εγκλεισμού που δεν μπορεί να βρει διέξοδο παρά στην τρέλα. Ο δρ. Μπ., πριν ταξιδέψει, υπέστη από τους ναζί μια ιδιαίτερη φυλάκιση σ’ ένα εντελώς άδειο δωμάτιο ξενοδοχείου, χωρίς τίποτα να μπορεί ν’ απασχολήσει ή να διασκεδάσει το μυαλό του, μέχρι που ανακάλυψε ένα εγχειρίδιο με παρτίδες σκακιού που άρχισε ν’ αποστηθίζει και να ξαναπαίζει από μνήμης. Έχοντας εξαντλήσει τις πηγές του βιβλίου, το μυαλό του τον οδήγησε σε παρτίδες με αντίπαλο τον εαυτό του κι έτσι άρχισε να υποβάλλεται σε μια σχιζοφρενική διάλυση που επρόκειτο να αποβεί μοιραία.
Στο αφήγημα απεικονίζεται η πάλη του πνεύματος και της φαντασίας -χαρακτηριστικά του παλαιού κόσμου- ενάντια στον εσωτερικό δαίμονα και την πεισματική λογική τής σύγχρονης βαρβαρότητας.
|
|
Σκάκι, Λογοτεχνία και Τέχνη
Αν και τo σκάκι μπορεί να μην είναι, με την αυστηρή έννοια, μια τέχνη, πολλοί συγγραφείς και καλλιτέχνες ανταποκρίθηκαν στην αυστηρότητα του σκακιού.
Το Μέσα από τον καθρέφτη του Lewis Carroll είναι το κλασικό παράδειγμα λογοτεχνικού έργου που οφείλει τη δομή του καθώς και το περιεχόμενο του στο σκάκι. Τα μυθιστορήματα του Vladimir Nabokov Η άμυνα και Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ (Άγρα, 1989) και το Τέλος του παιχνιδιού του Beckett αποτελούν σύγχρονες εκδοχές αυτού του εγχειρήματος.
Φροϋδιστές ψυχαναλυτές σαν τον Ernest Jones και θεωρητικοί της λογοτεχνίας σαν τον George Steiner επίσης ασχολήθηκαν σοβαρά στις μελέτες τους με το παιχνίδι.
Ο Marcel Duchamp, που με τις ανατροπές του στον χώρο της τέχνης βρίσκεται στη ρίζα όλων των πρωτοποριακών κινημάτων του 20ου αιώνα, το 1923 απέρριψε την εργασία του ζωγράφου και προσφέρθηκε στις εγκεφαλικές απολαύσεις του σκακιού κι έγινε πρωταθλητής, αντιπροσωπεύοντας τη Γαλλία σε τέσσερις Ολυμπιακούς σκακιστικούς αγώνες. To 1962, σε μία αναδρομική του έκθεση, έπαιξε στα εγκαίνια σκάκι με μια γυμνή κοπέλα. Ο Max Ernst, ο Jean Cocteau και ο Paul Bowles έπαιξαν στη σουρεαλιστική πειραματική σκακιστική ταινία του Hans Richter 8 x 8.
Περίφημη είναι η σκηνή της ταινίας του Ingmar Bergman Η έβδομη σφραγίδα με την παρτίδα σκακιού που παίζει ο Ιππότης με τον Θάνατο.
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Στέφαν Τσβάιχ γεννήθηκε στη Βιέννη το 1881 και αυτοκτόνησε στη Βραζιλία στις 23 Φεβρουαρίου 1942. Στη ζωή του ασχολήθηκε με πολύ διαφορετικά λογοτεχνικά είδη: ποίηση, θέατρο, μεταφράσεις, μυθιστορηματικές βιογραφίες, λογοτεχνικές κριτικές. Όμως οι νουβέλες τον κατέστησαν παγκοσμίως γνωστό: Η σύγχυση των συναισθημάτων, Αμόκ, Εικοσιτέσσερις ώρες από τη ζωή μιας γυναίκας, κ.ά. Οι νουβέλες του Τσβάιχ παρουσιάζονται ως μια σειρά πίνακες που αναπαριστούν την εκλέπτυνση και την ευαισθησία του κλειστού κόσμου που ήταν ή βιεννέζικη κοινωνία των αρχών του 20ου αιώνα. Άν και οι γνωστότερες νουβέλες του γράφτηκαν μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, στη δεκαετία του '20, σημαδεύουν το δέσιμο του συγγραφέα με τον κόσμο του χθες, μια ευαισθησία τέλους αιώνα, ένα αισθητικό κλίμα βιεννέζικου ιμπρεσιονισμού, και δείχνουν το ενδιαφέρον του για μια ψυχολογία του βάθους. Εκτός από την κοινωνιολογική τους μαρτυρία, γοητεύουν με την ένταση που περιέχουν και που υποφώσκει κάτω από τη φαινομενικά επίπεδη αφήγηση. Τα αφηγήματα αυτά συνδυάζουν τον μοντερνισμό των ψυχολογικών ανακαλύψεων του Φρόυντ με τη ζωντάνια του μυθιστορήματος δράσης.
|
