Ομιλία Στέφανου Πεσμαζόγλου

 

(Ι) ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

Το ανάγνωσμα ξύπνησε μέσα μου μια ολόκληρη εποχή με τους τόπους της και τους ανθρώπους της. Με ορισμένους (της φυλλοροούσας σήμερα Αριστεράς) βρέθηκα σε στενή επαφή , με άλλους μόνο περιστασιακή, με άλλους ακόμη χωρίς καμία επαφή και χωρίς καμία διάθεση επαφής . Υπάρχουν και ορισμένοι που δεν γνώρισα και που από την αφήγηση της Μαρίας Καραβία (στο εξής Μ.Κ.) πολύ θα επιθυμούσα να είχα βρεθεί σε επαφή (π.χ. κυρία Έλλη Μοσχονά, κόρη Σουρή). Το βιβλίο είναι ένα κείμενο ατόφιο-αυθεντικό (και αυτό συνιστά το πιο μεγάλο χάρισμα του προσωπικού χρονικού . Θραύσματα μνήμης καταχωνιασμένα σε βαθύτερα στρώματα μέσα μας έρχονται στην επιφάνεια και ως καταλύτες επιζητούν περαιτέρω διευκρινίσεις. Και όλα αυτά σε άλλη μια από τις ελκτικότατες εκδόσεις Άγρα του Σταύρου Πετσόπουλου που άνοιξαν πρωτοποριακούς δρόμους στα εκδοτικά μας πράγματα με ουκ ολίγους ανομολόγητους μιμητές -και μέσα στην ασχήμια που μας περιβάλλει, το καλό και το ωραίο πρέπει να λέγεται- .

(ΙΙ) Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ

Η Τοπογραφία (& Τοπιο-γραφία) του Λονδίνου.

Η περίοδος των εγγραφών καλύπτει την εξαετία 1968-74. Αφετηρία η άφιξη της Μ.Κ. στο Λονδίνο και πέρας αιφνιδιαστικό η 1 η Ιουνίου 1974. (Τι απέγινε αλήθεια με το ημερολόγιο τον κρίσιμο ενάμιση μήνα ως την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ; Επιτάχυνση και πυκνότητα της ιστορίας, κόπωση ημερολογιακή, απαισιοδοξία πολιτική ή μας επιφυλάσσεται εκδοτικό follow up ;)

Το Λονδίνο αποτελεί το πεδίο των εγγραφών όπως προσδιορίζεται από τον ίδιο τον τίτλο του ημερολογίου (με intermezzo Γαλλία και Γερμανία). Ποιο είναι το Λονδίνο της Μ.Κ. ; Ιδού η χαρτογράφηση κεντρικών σημείων: Victoria , Belgravia , Hyde Park και φυσικά η Duke Street (γραφείο Ελένης Βλάχου) Chancery Lane (τυπογραφείο), Bayswater (τα νοικιαζόμενα διαμερίσματα για αρκετούς αυτό-εξόριστους Έλληνες -μένανε έναν δρόμο παραδίπλα οι Σπ. Μερκούρης και Κώστας Μαυρομάτης και λεγόταν, όπως μου υπενθύμισε ο καλός φίλος Γιάνης Γιανουλόπουλος, «Θα πάμε από την οδό Σπύρου Μερκούρη. στην οδό Μαυροματαίων» !), και Camden Town ( η 'σύμμαχη' κοινότητα των Κυπρίων ).

Ως προς την Τοπιο-γραφία μερικά σπαράγματα θα σας διαβάσω από το ημερολόγιο για να διαισθανθείτε τις πινελιές Turner - Constable που εκπέμπει από την εξαετία τής εκεί διαμονής της: Αρχή χρονικού Νοέμβριος μήνας του 1968 : « Λένε πως ο Νοέμβριος είναι ο πιο κρύος μήνας στην Αγγλία» «.Ψιλοβροχή ( DRIZZLE το λένε οι Εγγλέζοι) και σαββατιάτικη μελαγχολία .». Δεν υπάρχει τίποτα τόσο απόλυτα σκυθρωπό όσο ένας εγγλέζικος σιδηροδρομικός σταθμός» (1969) «.βροχή ασταμάτητη» (1970 και 1971) Οκτώβριος μήνας «Κατακόκκινα τα δέντρα στο Hyde Park » «[Το Λονδίνο] τυλιγμένο σε μαύρη συννεφιά και αγιάζι που μπορείς να το αγγίξεις σχεδόν» (και αλλού που μπορεί να μεταμορφώσει σε σκηνικό κολάσεως μια φτωχογειτονιά του East End ... , επαναλαμβανόμενο μοτίβο). Δια ταύτα: «Το γκρίζο είναι η βαθύτερη ουσία, ο χαρακτήρας του Λονδίνου» . Όμως το Ψυχογράφημα της Μ.Κ δεν είναι μαύρο και άραχνο από στιγμές απελπισίας -« δεν γίνεται τίποτε θα μείνουμε για πάντα εδώ». Θα επανέλθουμε. Η Μ.Κ. από τα ως άνω αναδύεται ως τοπιο-γράφος και ψυχο-γράφος.

(ΙΙΙ) Η ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

Ποιο είναι το ανθρώπινο δίκτυο της Μ.Κ. στο Λονδίνο; Ποιος είναι ο μικρόκοσμος της ( η χιλιάδα του Ευρετηρίου κυρίων ονομάτων ); Βασικοί πρωταγωνιστές , με συχνότητα-πυκνότητα αναφορών ασύγκριτη όπως προκύπτει και από το Ευρετήριο, είναι άτομα όχι συλλογικότητες (οργανώσεις): η Ελένη Βλάχου και ο Τάκης Λαμπρίας και πίσω στο φόντο μαγνητικό πεδίο έλξης ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ). Παρελαύνουν μεταξύ άλλων κυρίως δημοσιογράφοι (Πέτρος Γαβαλάς, Γιώργης Βότσης, Lesly Finer , Παύλος Μπακογιάννης, Χρήστος Λαμπράκης, οι μαχητικές Μαρία Ρεζάν και Γιολάνδα Τερέντζιο, Sir Hugh Green , ), πολιτικοί (Μητσοτάκης, Θεοτόκης), πολιτειακοί (Βασιλέας Κωνσταντίνος), διανοούμενοι Αντώνης Δροσόπουλος, Γιάγκος Σιώτης, Νέντυς Δημητράκος, Μάριος Πλωρίτης, κ. Σημίτης, Richard Clogg ), καλλιτέχνες (Μάνος Χατζηδάκις, Μαρία Φαραντούρη, Άρντα Μαρντικιάν), ηθοποιοί (Χορν, Έλλη Φωτίου, Στέφανος Ληναίος, Έλσα Βεργή και Ασπασία Παπαθανασίου). Α σχολίαστη παραμένει η προτελευταία εγγραφή [21 Μαΐου 1974] ομιλίας του Α. Παπανδρέου στο LS Ε (απλώς ημερολογιακή κούραση ή ο νοών νοείτω ;). Στον ορίζοντα του Λονδρέζικου μικρόκοσμου της Μ.Κ. όπως είναι φυσικό, η Ελληνική Αριστερά σε όλες της τις συνιστώσες δεν υπάρχει παρά μόνο μέσα από φευγαλέες φιγούρες και η League for Democracy in Greece , άλλη ιστορική συσσωμάτωση (περνάει σε υποσημείωση), και η Dyana Pym σε λεζάντα φωτογραφίας. Αντίθετα, η σεμνή αρχαιολόγος μεγάλη κυρία Μάριον Σαράφη που γνώρισε τον Στρατηγό το 1936 στην εξορία του στην Μήλο ούσα η ίδια σε ανασκαφές έχει την τιμητική της ως προσωπογραφία σε ξεχωριστό επίμετρο (ομιλία της Μ.Κ. στο Τμήμα μας Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου). Η Μάριον Σαράφη ήταν αφοσιωμένη στην Ελληνική υπόθεση, μέλος την Λίγκας, με συνεργασίες στο περιοδικό INDEX (για την λογοκρισία) και την Διεθνή Αμνηστία (για τους φυλακισμένους).

Σε αντίθεση με την απολύτως προσωποποιημένη παρουσία των Ελλήνων που δραστηριοποιήθηκαν ενάντια στη χούντα, συλλογικά εμφανίζεται η παγερά απρόθυμη κοινότητα των εφοπλιστών (το Λονδρέζικο 'Ελληνικό κατεστημένο'), όπως επίσης και η αντιθέτως φίλα προσκείμενη κοινότητα των Ελληνο-Κυπρίων . Και εδώ βρήκα μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα μικρο-κοινωνιολογικά ψυχογραφήματα . Διάστικτο το κείμενο από σχολιασμό προσώπων και ομάδων. Συχνάκις επισημαίνει η Μ.Κ., δεν κινητοποιήθηκε κανείς από την εφοπλιστική κοινότητα του Λονδίνου: «.μάς επιστρέφουν το Greek Report ...Κάνουν ό,τι μπορούν για να μας παραπλανήσουν. Οι πιο πολλοί σημειώνουν επάνω στο φάκελο «άγνωστος » ή « μετώκησε ». « Κανένας από τους παπάδες της Αμερικής και τους εφοπλιστές του Λονδίνου δεν πληρώνει» -πλην φωτεινών εξαιρέσεων που πρέπει να αναφέρονται: ο Κώστας Καράς (που χρηματοδοτούσε και το Greek Report και τα γραφεία του) -και ελπίζω να μην έχει αντίρρηση να αποκαλύψω σήμερα την στήριξη σε δύσκολες στιγμές και της Αντι-δικτατορικής Επιτροπής - και ο Ηλίας Κουλουκουντής (απόδραση Γεωργίου Μυλωνά από Αμοργό).

Το βιβλίο είναι αποκαλυπτικό και για τις εσωτερικές αντιθέσεις στην τότε Δεξιά : το ένα και μοναδικό πέρασμα του Καραμανλή που αρνείται ακόμη και να απαντήσει τηλεφωνικά όταν τον αναζητήσανε «φίλοι του εφοπλιστές. οι προύχοντες με τις Rolls Royce » και έκοψε την πρωτοχρονιάτικη πίτα με τους εμιγκρέδες ? αλλά και αντιθέσεις ενδο-μοναρχικές (χουντικοί αυλικοί - αλλά και αντιχουντικοί (με προεξάρχοντα τον Μάκη Αρναούτη που στην κυριολεξία και όχι μεταφορικά φτύνει έναν αυλικό -δεν τον ονοματίζω για να διατηρηθεί το suspense της ανάγνωσης !). Αντιθέσεις και στο επαγγελματικό πεδίο μικρο-εξουσιών: είτε ως προς την διαφορετική εκτίμηση για τον ρόλο του καθενός στον σχεδιασμό εφημερίδων και περιοδικών ? είτε στο Greek service του BBC -ανταγωνισμοί, φαβοριτισμοί & μικρο-έχθρες . Από τις πιο ενδιαφέρουσες για μένα κοινωνιολογικά και ψυχολογικά οι σελίδες και οι παρατηρήσεις που αφιερώνει στη φτώχεια του Λονδίνου. Μας λέει: « Το Λονδίνο θα μπορούσε να διεκδικήσει τον τίτλο της πιο αλλόκοτης πόλης του κόσμου, .Υπάρχουν πολλοί Άγγλοι άστεγοι... [άλλοι] που ζουν σε εφιαλτικά σλάμς.» ( σ.129) . «Αν εξαιρέσεις 2-3 γειτονιές, το Λονδίνο είναι μια τεράστια φτωχογειτονιά» (σ.152). Θα οδηγηθεί σε συγκριτικό σχολιασμό της φτώχειας στην Αγγλία και την Ελλάδα αλλά και στη φτώχεια ως έννοια. (σ.177) Παραθέτω ένα στοχαστικό απόσπασμα: «Για μας τους Έλληνες φτώχεια σημαίνει αποτυχία, καταστροφή, κακοτυχία. Εδώ [στην Αγγλία] είναι συχνά αξιοπρεπής επιλογή. Απαρνείσαι ορισμένα αγαθά για να κερδίσεις κάτι άλλο. Συναντάω στο Πανεπιστήμιο καθηγητές με πανωφόρια τόσο τριμμένα που φαίνεται από μέσα η βάτα. Μπροστά στα ταμεία θεάτρων βλέπω φτωχοντυμένους ανθρώπους που βγάζουν το check book αγοράζουν εισιτήρια για όλη τη σαιζόν»

Μετά ταύτα ελπίζω να σας έπεισα πως η Μ.Κ., εκτός από τοπιογράφος-ψυχογράφος, είναι έτοιμη σε μια από τις επτά ζωές της να αφιερωθεί στην Επιστήμη της Πολιτικής Κοινωνιολογίας !

( IV ) ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ & ΤΑΚΤΙΚΗ (ΜΕΣΑ & ΣΚΟΠΟΙ)

Άμεσος στρατηγικός στόχος όλων μας, φυσικά, η ανατροπή της δικτατορίας (για μερικούς στην Αριστερά της Αριστεράς αδιανόητος τότε ο στόχος αυτός χωρίς την ταυτόχρονη ανατροπή της εξάρτησης από τον Αμερικανικό Ιμπεριαλισμό ή/και τον Καπιταλισμό διαψεύστηκαν βεβαίως). Για το συγκεκριμένο δίκτυο ανθρώπων η αποκατάσταση της Δημοκρατίας συμβαδίζει και με την επιστροφή στην εξουσία πολύ συγκεκριμένων πολιτικών προσώπων. Κινητοποιείται στο Λονδίνο και γενικότερα στο εξωτερικό για έναν ενδιάμεσο εφικτό στόχο : την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης . Επιδίδεται στη χρήση όλων των διαθέσιμων μέσων για την επίτευξη του στόχου τούτου, όπως α νάγλυφα αναδύονται στο ημερολόγιο: το γραφείο της περιοδικής έκδοσης μεταμορφώνεται σε τηλεφωνικό κέντρο και κέντρο συναντήσεων ? επικοινωνίες με δημοσιογράφους, πολιτικούς και άλλους παράγοντες ? δημοσιεύσεις, καταχωρισμένες διακηρύξεις (ολοσέλιδη στους Times αναδημοσιεύεται στο βιβλίο), συγκέντρωση υπογραφών (που δεν ήταν αυτονόητα απλό πράγμα: άλλοι υπογράφανε πάραυτα όπως ο John Gielgud και άλλοι αρνιόντουσαν ως αδιάφοροι και απολίτικοι (καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στην Οξφόρδη Sir John Hicks ) ενόσω την επόμενη στιγμή συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες έξω από την Σοβιετική πρεσβεία ( Paul Scofield ) ? φυσικά διαδηλώσεις, πικετοφορίες (μία εξ' αυτών στο Wembley , τελικός πανευρωπαϊκού ποδοσφαιρικού αγώνα Παναθηναϊκός - AJAX , για μερικούς από μας πρώτη και τελευταία επίσκεψη σε γήπεδο), η ευγενής ρήψη ωοειδών, τοματών κ.α. ζαρζαβατικών έξω από πανηγυρικές δεξιώσεις και αμπούλες από βρωμούσες εντός αριστοκρατικών ξενοδοχείων. Όλες οι δραστηριότητες εξυπηρετούσαν φυσικά τον ίδιο αποκλειστικό στόχο - να επηρεάσουν τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης . Τον ίδιο στόχο εξυπηρετούσαν με συνέπεια και τα δυο περιοδικά Hellenic Review & Greek Report που εξέδιδε η Ελένη Βλάχου με την συνεργασία των Τάκη Λαμπρία, Βάσου Τσιμπιδάρου και Μαρίας Καραβία (όπως επίσης και το Greek Observer του εν Αγγλία εκπροσώπου του Α.Π) .

Έ να συμβάν μεγάλου βεληνεκούς, η παν-ευρωπαϊκή σύναξη για τον πανηγυρικό εορτασμό της ένταξης του Ηνωμένου Βασιλείου. Στην κατάμεστη μεγάλη όπερα του Covent Garden παρούσα η κυβέρνηση υπό τον τότε Πρωθυπουργό Ε dward Heath ? παρόν όλο το διπλωματικό σώμα, παρούσα και η Βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ. Στη σύναξη, λοιπόν, αυτή που αναμεταδίδεται από την τηλεόραση του BBC ακούγεται αιφνιδιαστικά να απαγγέλλεται από τον κορυφαίο ηθοποιό Lawrence Olivier , εκτός προγράμματος, και κυρίως εκτός πρωτοκόλλου -και γνωρίζετε τι σημαίνει η παραβίαση του Βρετανικού Πρωτοκόλλου...- η επιστολή προς τους Ευρωπαίους ηγέτες ενός ανώνυμου Ευρωπαίου φυλακισμένου Καθηγητή (Γ.-Α. Μαγκάκη -καταλύτες για την πραγμάτωση η μαεστρία στη διαχείριση του happening , η Ασπασία Παπαθανασίου και ο σκηνοθέτης Patrick Girland ). Αντιλαμβάνεστε τα μεθεόρτια τα δικά μας και τους πονοκεφάλους στο Foreign Office .

Με όλα αυτά και εκείνα δικαιολογημένα η Μ.Κ. στο τρίτο επίμετρο διαπιστώνει πως : «Είχαν γίνει πρόβλημα αυτοί οι παράξενοι Έλληνες - αλλού 'ταραξίες εμιγκρέδες'- που κυκλοφορούσαν στη Βρετανική πρωτεύουσα» .

( V ) ΣΤΑΣΕΙΣ & ΝΟΟΤΡΟΠΙΕΣ

Υπαρκτά αλλά λίγα τα αντιστασιακά συμβάντα που μας κινητοποιούσαν στο εξωτερικό. Ψυχολογικές μεταπτώσεις ο κανόνας, με τις χαρές πως κάτι κάναμε και, κυρίως, όταν κάτι γίνεται στην Ελλάδα. Με αφορμή τη σύλληψη Παναγούλη, Ιούνιο του 1969, θα διατυπώσει καίρια η Μ.Κ.: «Όλο και πιο πολύ πιστεύω ότι η Ελληνική υπόθεση χάνεται. Οι Γάλλοι δέχτηκαν τον Μακαρέζο στις Βερσαλλίες ! Όπως και να'χει το πράγμα, το θέμα «αντίσταση», αυτό το μικρό κουράγιο που άρχισε ν' ανθίζει, θα πάει πολύ πίσω.» . Επωνύμως αναφέρεται στις δραστηριότητες πολιτικών που ασχολούνται αδιάφορα με τα δικά τους (οι «παλικαριές» του ενός που αρέσουν στον κοσμάκη, ο άλλος που καλλιεργεί κολοκυθάκια στο Αίγιο και τρίτος.που παραγγέλλει τα πορτρέτα των προγόνων του για το καινούργιο σπίτι του στην Ελβετία. Μια που όλους τους ονοματίζει δεν θα τους ονοματίσω για να μείνετε με τη γεύση του ανεκπλήρωτου. ) . Συμπέρασμα: η Ελλάδα, εκτός από μερικούς ανθρώπους που μπορούν να δουν μακριά έχει παραδοθεί στην ημιαποδοχή και στην καλοπέραση». Το 1969, μέσα στη νέκρα, θα μας πει «υπάρχει μια μικρή φλόγα: Οι βομβιστές που αφήνουν όλο και πιο συχνά το επισκεπτήριο τους. σελ.51-2» . Το ημερολόγιο της είναι διάστικτο με καμιά τριανταριά άχρωμες ιδεολογικά βόμβες ως πυροτεχνήματα, αλλά 'βόμβες'. Ναι, μπορώ να το πω σε μια τέτοια συνάθροιση διόλου ευκολόπιστη, καλά το καταλάβατε η Μ.Κ. είναι μια ασύλληπτη, διαφεύγουσα εδώ και 38 χρόνια της προσοχής των αρχών, τρομοκράτισσα !

( VI ) ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΤΟΤΕ & ΣΗΜΕΡΑ

Θα επιθυμούσα τελειώνοντας να σταθώ σε ορισμένες διαπιστώσεις της Μ.Κ. που προκάλεσαν θλιβερές σκέψεις ως προς το σημερινό παρόν.

Συγκινητική η σκηνή με τον υιό Τσιγάντε να διπλώνει με ευλάβεια την (δανική από την Ελληνική πρεσβεία) σημαία που κάλυπτε την τεφροδόχο του πατέρα του και να την παραδίδει στον Οπρόπουλο αρνούμενος να την επιστρέψει στον πρέσβη στρατηγό. Η σημαία σύμβολο Συνταγματικού Δημοκρατικού Πατριωτισμού τότε, σε αντίθεση με σήμερα που έχει γίνει προσάναμμα κουκουλοφόρων, προστατευτικό κάλυμμα για τον ήλιο στις αστυνομικές κλούβες, 'σημαία από νάιλον' σε προεκλογικές συγκεντρώσεις κομμάτων και κυρίως σύμβολο του πιο μισαλλόδοξου εθνικισμού.

Εάν τα χρόνια της δικτατορίας είχαν σφραγιστεί με το σλόγκαν «ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΏΝ» οδηγώντας -όχι και τόσο παραδόξως όπως νομίζουν μερικοί- στη de facto διχοτόμηση της Κύπρου, σήμερα μοιάζει να πραγματώνεται μαζικά η νομιμοποίηση της ΕΘΝΙΚΟΦΡΟΣΥΝΗΣ : Στο ημερολόγιο της Μ.Κ αναφέρεται, και ορθώς, ο θετικότατος ρόλος του Ολλανδού ρομαντικού 'φιλέλληνα' MaxVan der Stoel ως απεσταλμένου της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που η χούντα του απαγόρευσε την είσοδο. Θυμήθηκα πως το 1991, 16 χρόνια αργότερα, σε σχέση με τη στάση του για την ονομασία « Nova Macedonia », τον σκαιότατο τρόπο που κράχτες της πολιτικο-τηλεοπτικής μας ζωής τον μεταμόρφωσαν από ' φιλέλληνα' σε ' ανθέλληνα'. Ήταν και αυτός μία από τις απώλειες του Μακεδονικού παροξυσμού. Άλλη μια αφορμή για σκέψη: Μας λέει η Μ.Κ . πως η Ελένη Βλάχου, έθετε τότε το ερώτημα και ταυτοχρόνως απαντούσε: « Ποιοι Ανθέλληνες; Το άνθος των Ελλήνων». Τ ο ίδιο ερώτημα σήμερα τροποποιημένο θα μπορούσε πολύ φοβούμαι αναλογικά να απαντηθεί: «Ποιοι είναι Ανθέλληνες, πεμπτοφαλαγγίτες υπηρέτες Αμερικανικών συμφερόντων ; Το ίδιο και πάλι ισχνό άνθος των Ελλήνων, ενός μετώπου της λογικής που διαπερνά εγκάρσια αλλοιώνοντας και τους διαχωρισμούς 'Δεξιά και Αριστερά' το οποίο αντιμάχεται την ποικιλότροπη βία, τον διογκούμενο, θα το πω, φαιο-κόκκινο μέτωπο του εθνικιστικού ανορθολογισμού ( και ας μην εκπλησσόμαστε με τα υψηλά ποσοστά αναδρομικής αποδοχής της « εθνοσωτήριας διακυβέρνησης»).

( VII ) ΑΚΡΟΤΕΛΕΥΤΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Η έκδοση του χρονικού δεν έχει καμιά σχέση ούτε με την συνηθιζόμενη στις μέρες μας αναδρομική δικαίωση του παρελθόντος ούτε με την εξυπηρέτηση σημερινών δοξασιών όπως συχνά συμβαίνει. Είναι πολύτιμο πρωτογενές υλικό. Ανάγλυφα αναδεικνύει μία από τις κρίσιμες ψηφίδες του αντι-δικτατορικού Λονδίνου. Δεν υπάρχει, φυσικά, ένα Λονδίνο αλλά πολλά . Μακάρι να μπορέσει να συγκεντρωθεί το υλικό για τα άλλα Λονδίνα της Λίγκας, των οργανώσεων της Αριστεράς και κυρίως το Λονδίνο της Αντιδικτατορικής Επιτροπής (Γ. Σπράος, και μεταξύ άλλων Μ.Δραγούμης, Γιώργης και Βίκυ Κατηφόρη, Στέφανος Ληναίος, Γιάνης Γιανουλόπουλος, Κώστας Μαυρομμάτης, Βουβούλα Σκούρα και Μίχος Κωστόπουλος). Υπάρχει το Λονδίνο του Κωνσταντίνου και των αυλικών. Και βεβαίως το Λονδίνο της Πρεσβείας με τα αρχεία του και όσους από μέσα μας παρατηρούσαν (ή/και μας παρακολουθούσαν.). Μόνο έτσι θα μπορέσει ο ιστορικός του μέλλοντος να ανασυνθέσει πολυπρισματικά την ιστορία της περιόδου και να ζυγίσει το ειδικό βάρος της συμβολής του καθενός/καθεμιάς και των μέσων στην επίτευξη των στόχων τους. Στο μωσαϊκό αυτό η Μαρία Καραβία με το χρονικό της λιτό και αποκαλυπτικό θα προσδώσει αναμφίβολα τη δική της ιδιαίτερη πινελιά. Για τον λόγο αυτό την ευχαριστώ.